Tháng 9-10 du lịch Nhật Bản, thực khách không thể bỏ qua món cá thu đao nướng béo ngậy ăn kèm củ cải bào và chanh tươi.
Cá thu đao (sanma) đánh bắt chủ yếu vào tháng 9-10 có chứa nhiều loại dầu tốt cho sức khỏe và được xem là loại đặc sản nổi tiếng của mùa thu Nhật Bản. Vào thời Edo (1603 – 1868), loại cá có lớp da xanh bóng sáng này bị xem như một thực phẩm cấp thấp, trong khi các loại cá trắng được ưa chuộng hơn nhiều.
Chỉ tới khi một loạt thiên tai xảy ra vào cuối thế kỷ 18, từ động đất, mất mùa cho tới cháy nổ và khan hiếm thực phẩm, cá thu đao mới trở thành một trong các lựa chọn ít ỏi của người Nhật. Do đó, cuối thời Edo, cá thu đao được tầng lớp lao động ở Edo xưa (nay là Tokyo) yêu thích nhiều hơn.
Nói về sự nổi tiếng của loài cá này phải nhắc tới việc đặt tên cá thu đao vào thời Taisho (1912 – 1928). Tên cá tiếng Nhật có 3 từ kanji (秋刀魚) với nghĩa là “mùa thu – kiếm – cá” bởi một con cá thu đao tươi rất chắc và thẳng như một thanh kiếm khi cầm dựng đứng. Trong khi hầu hết các loại cá khác chỉ có một từ kanji nghĩa là “cá”. Vì thế chỉ nghe tên cũng khiến người ta nghĩ ngay đây là một món ăn đặc biệt của mùa thu.
Cách chế biến cá dễ và cũng phổ biến nhất là nướng nguyên con, để cả ruột. Phần ruột khi nướng xong có vị hơi đắng nhưng vẫn được nhiều thực khách yêu thích.
Lúc sơ chế cá, người nấu cần dùng tay chà muối lên con cá đã rửa sạch mà vẫn còn lớp da bóng mềm. Sau đó, họ đặt cá lên vỉ nướng với than, cá chín khi chuyển màu sang vàng đồng và phồng lên một chút.
Ngoài ra, cá thu đao có thể dùng làm sashimi, chiên xù, nấu cùng cơm và nấm hoặc xào với mì… Tuy nhiên, nướng nguyên con và ăn với củ cải bào và chanh vẫn là cách thưởng thức tuyệt vời nhất bởi thịt mềm và vị béo ngậy.
Không giống đặc sản mùa thu khác là nấm tùng nhung (matsutake) giá tới chục triệu đồng một kg, cá thu đao là món ăn truyền thống có giá phải chăng nên ai cũng có thể thưởng thức. Tuy vậy, món ăn này lại dần bớt phổ biến vì có nhiều loại hải sản khác cũng được yêu thích như cá ngừ vây xanh hay lươn.
Khoảng 20 năm trước, việc đánh bắt cá thu đao bắt đầu gặp khó khăn nhưng giá cá vẫn rất phải chăng, chỉ chưa tới 100 yên (20.000 đồng) một con. Tuy nhiên, những năm gần đây, loài cá này càng ngày càng khan hiếm nên giá tăng lên gấp 2-3 lần.
Theo Japan Times, năm 2017, các báo cáo chỉ ra lượng đánh bắt cá thu đao ít đi, nhiều công ty cắt giảm thu mua. Hơn nữa, cá bắt được cũng nhỏ hơn trước. Lý do có thể từ việc đánh bắt quá mức cho tới nhiệt độ nước biển thay đổi đều khiến nguồn cá suy giảm nghiêm trọng.
