Như một huyền thoại
Nằm trong khu vực tam giác Rạch Giá – Hà Tiên – Phú Quốc, Hòn Sơn giống như một thị tứ ngoài khơi, bốn mùa thuyền buồm và tàu đánh bắt tới lui tấp nập. Những ngày trời đẹp, mây quang, Hòn Sơn nhìn từ xa trông như một viên ngọc lấp lánh, gồm 7 đỉnh nhấp nhô. Càng đến gần, màu xanh của đảo càng cuốn hút bởi những rặng dừa xanh ngun ngút, tạo thành một cảnh sắc quê hương êm đềm và thơ mộng. Dọc bờ biển là làng chài, tàu ghe tấp nập, không khí vô cùng nhộn nhịp. Hòn Sơn Rái có diện tích 11.200 ha, chu vi 21 km, đường vòng quanh đảo 15 km, một bên rừng, một bên biển rất đẹp và thơ.
Theo nhà văn Anh Động, khoảng năm 1789, Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn truy sát phải chạy ra đây ẩn náu, đoàn người chạy loạn vừa đói lại vừa khát. Lúc bấy giờ ông nằm mơ thấy một tướng quân đến lạy và dẫn ông đến suối nước ngọt, nơi có nhiều con rái cá. Khi giật mình tỉnh giấc ông liền đến đó, quả nhiên ông tìm được suối nước ngọt, đồng thời cũng có nhiều con rái cá bắt cá dâng lên cho ông. Biết ơn dòng nước và những con rái cá, ông đặt tên cho hòn đảo này là Lại Sơn – Hòn Rái. Ở hòn Sơn Rái còn có nhiều sự tích li kì, nhiều câu chuyện đậm chất nhân văn cao đẹp như sự tích Miếu Bà Cố Chủ ở Bãi Nhà. Bà Cố Chủ tên thật là Tăng Thi Phú, ra đảo thời “Gia Long tẩu quốc”. Bà có tài đoán thời tiết giúp bà con ra khơi đánh bắt và gieo trồng lúc nào cũng thuận lợi.
Ngoài ra, bà còn giỏi võ, có lòng nhân hậu, từng chỉ huy dân đảo đánh lại bọn hải tặc cướp phá. Nhiều lần chỉ huy, bà bị giặc bắt ném xuống biển. Dân làng cảm kích, khóc thương bà, lập miễu thờ. Tương truyền, bà rất linh thiêng nên lễ cúng hàng năm vào ngày 9/9 âm lịch được tổ chức vô cùng trọng thể.
Một vòng du lịch đảo
Muốn đến Hòn Sơn, du khách có thể mua vé tàu khởi hành từ bến Rạch Giá (Kiên Giang). Ngồi trên tàu cao tốc, du khách vừa ngắm nhìn trời mây non nước vừa lướt qua vài trang tin trên mạng, độ chừng 90 phút, bỗng nghe có tiếng loa phát lên “Tàu sắp cặp bến Hòn Sơn, xin quý khách kiểm tra lại hành lí trước khi rời tàu”. Đến Hòn Sơn, ai cũng say mê ngắm nhìn những hòn đá to nhỏ, chồng chất lên nhau, tạo thành những dáng vẻ kì thú. Hấp dẫn nhất là tại bãi Thiên Tuế, gần đền Nam Hải nổi lên nhiều tảng đá sừng sững cùng với muôn hình vạn trạng những viên đá cuội, hình dáng lạ lẫm, tạo cho du khách có một cảm giác thích thú khó tả. Đa số du khách đến Hòn Sơn đều thích khám phá đồi Ma Thiên Lãnh, nơi có độ cao 450m với vườn cây ăn trái, chim thú.
Trên đường lên núi có một bức tượng lộ thiên, tương truyền xưa kia hàng chục trai tráng khiêng tượng Phật lên chùa Phổ Tịnh, nhưng còn cách chùa 400m bỗng bức tượng trở nên nặng lạ lùng, họ đành để Phật lại nơi đó. Lên cao hơn nữa là sân Tiên với một bãi đá khổng lồ bằng phẳng. Theo truyền thuyết, xưa kia có nhiều tiên nữ vì mê cảnh đẹp nên thường xuống vui chơi, ca hát. Nơi đây còn có nhiều hang động kì bí, nơi ở ẩn của các đạo sĩ luyện công. Ngoài ra còn có dòng suối Tiên chảy từ Ma Thiên Lãnh, uốn lượn theo sườn núi xuống các thung lũng rồi đổ ra Bãi Bàng… Hòn Sơn có rất nhiều dừa, nơi nào cũng dừa xanh soi bóng, dừa nhiều đến nỗi bà con nông dân nuôi gà cho ăn bằng cơm dừa xắt nhỏ nên thịt gà rất thơm ngon. 5 bãi biển ở Hòn Sơn đều có một vẻ đẹp riêng.
Bãi Nhà sầm uất, tàu ghe tấp, nơi đây có miếu Bà Cố Chủ. Bãi Thiên Tuế mông lung, mờ ảo, đẹp như tranh, có đình thần Nam Hải trông vẻ uy nghi, gắn liền với những huyền thoại của cư dân vùng biển đảo. Bãi Xép với nhiều rạn san hô. Bãi Bắc thoai thoải, nước trong cát trắng có thể nhìn tận đáy. Đẹp nhất là bãi Bàng uốn lượn như một vòng cung, màu nước trong xanh, ngày đêm sóng vỗ rì rào, phong cảnh vô cùng quyến rũ, nơi tắm biển và nghỉ trưa lí tưởng nhất. Nếu có thời gian, du khách nên dành thời gian leo núi, khám phá nhiều ngọn đồi còn nét hoang sơ, thiên tạo. Ông Hai Xương, một cư dân cố cựu ở đây cho biết, Hòn Sơn hiện còn nhiều gốc cổ thụ quý giá, nhiều cây trầm hương trăm năm và nhiều loại thú rừng hoang dã như trăn, khỉ, kì đà, chim, sóc… Đến Hòn Sơn, du khách sẽ được thưởng thức nhiều món ăn dân dã, những món ngon từ biển như sò, ốc nướng, cá ba thú chiên tươi, mực nướng, cá rìa canh chua, gỏi cá trích cuốn bánh tráng, chấm nước mắm hòn chính hiệu Hòn Sơn, một trong những đặc sản nổi tiếng mà nhiều người đã ca tụng:
“Nước mắm hòn dầm con cá bẹ
Bởi mê nước mắm hòn, em trốn mẹ theo anh”.
 hiện lên như một dải lụa khổng lồ, cách đất liền khoảng 60 km. Từ năm 1983, hòn đảo duyên dáng này được mang tên là Lại Sơn, một trong 4 xã đảo thuộc huyện Kiên Hải, tỉnh Kiên Giang.){kind=link}